Dializa – co to jest i dlaczego jest potrzebna?

Czym jest dializa?

Dializa to życiodajna metoda terapeutyczna, która przejmuje kluczowe funkcje nerek, gdy te przestają prawidłowo pracować. W sytuacji, gdy nasze naturalne filtry biologiczne – nerki – nie są w stanie skutecznie oczyszczać krwi z produktów przemiany materii, nadmiaru wody oraz szkodliwych toksyn, dializa staje się niezbędnym elementem ratującym życie. Jest to proces, który pozwala utrzymać organizm w równowadze i zapobiegać groźnym dla zdrowia i życia konsekwencjom niewydolności nerek. W Polsce pierwszy zabieg hemodializy wykonano już w 1958 roku, co świadczy o długiej historii stosowania tej metody w medycynie.

Jak działa dializa?

Mechanizm działania dializy opiera się na zasadzie wymiany substancji między krwią a specjalnym płynem – płynem dializacyjnym. Proces ten symuluje naturalne funkcje nerek w zakresie filtracji i usuwania zbędnych elementów z organizmu. Krew pacjenta, przepływając przez specjalny aparat lub wykorzystując naturalne struktury ciała, jest oczyszczana z toksyn, takich jak mocznik czy kreatynina, a także z nadmiaru wody i elektrolitów, które mogłyby zaburzyć prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Dzięki dializie możliwe jest przywrócenie równowagi wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej, co jest kluczowe dla utrzymania homeostazy w ciele człowieka.

Główne rodzaje dializy

Hemodializa – sztuczna nerka

Hemodializa, nazywana również dializą pozaustrojową, jest jedną z najczęściej stosowanych metod oczyszczania krwi. Polega na przepuszczaniu krwi pacjenta przez sztuczną nerkę, czyli specjalny urządzenie zwane dializatorem. Wewnątrz dializatora znajduje się półprzepuszczalna błona, która działa jak filtr. Krew pacjenta przepływa przez jeden kompartment dializatora, podczas gdy przez drugi przepływa płyn dializacyjny. Dzięki różnicy stężeń, produkty przemiany materii i nadmiar wody dyfundują z krwi do płynu dializacyjnego, podczas gdy niezbędne dla organizmu substancje pozostają we krwi. Konwekcja, czyli transport substancji wraz z przepływem wody przez błonę, jest również skutecznym sposobem przeprowadzania hemodializy. Zabieg ten zazwyczaj odbywa się w specjalistycznych ośrodkach dializ, gdzie pacjent jest pod stałą opieką personelu medycznego.

Dializa otrzewnowa – leczenie w domu

Dializa otrzewnowa to innowacyjna metoda leczenia, która wykorzystuje otrzewną, czyli naturalną błonę wyściełającą jamę brzuszną, jako swojego rodzaju filtr. W trakcie tego zabiegu do jamy otrzewnowej wprowadzany jest specjalny płyn dializacyjny, który pozostaje w niej przez określony czas. Toksyny i nadmiar wody z krwi pacjenta przenikają przez naczynia krwionośne otrzewnej do płynu dializacyjnego. Następnie płyn ten jest usuwany z jamy brzusznej i zastępowany świeżą porcją. Dializa otrzewnowa daje pacjentom większą swobodę, ponieważ może być przeprowadzana w warunkach domowych, często przez samego pacjenta lub jego bliskich. Pozwala to na bardziej elastyczny harmonogram leczenia i mniejszą zależność od ośrodków dializ.

Wskazania i przeciwwskazania do dializy

Kiedy potrzebna jest dializa?

Decyzja o rozpoczęciu dializy jest zawsze indywidualna i podejmowana przez doświadczonego lekarza nefrologa. Główne wskazania do dializy obejmują schyłkową niewydolność nerek, czyli stan, w którym nerki utraciły większość swojej funkcji. Dializa jest również stosowana w przypadkach ostrego uszkodzenia nerek, które może być spowodowane różnymi czynnikami, takimi jak zatrucia, ciężkie infekcje czy urazy. Ponadto, dializa jest niezbędna przy niektórych zatruciach substancjami, które mogą być skutecznie usunięte z organizmu za jej pomocą, np. alkohole takie jak metanol i etanol, glikol etylenowy, barbiturany czy lit. Zaburzenia elektrolitowe i kwasowo-zasadowe, które zagrażają życiu, również stanowią silne wskazanie do rozpoczęcia tej terapii. W praktyce, dializa jest często rozważana, gdy poziom kreatyniny we krwi przekracza 8-10 mg/dL (700-900 µmol/L), co świadczy o zaawansowanej niewydolności nerek.

Powikłania dializy

Choć dializa jest kluczową metodą ratującą życie, jak każda procedura medyczna, może wiązać się z pewnymi powikłaniami. W przypadku hemodializy, możliwe są między innymi hipotensja (spadek ciśnienia krwi), problemy związane ze stosowaniem leków przeciwzakrzepowych (antykoagulacja), zaburzenia elektrolitowe, zespół niewyrównania (objawiający się bólem głowy, nudnościami) oraz komplikacje związane z dostępem naczyniowym, takim jak infekcje przetoki. W przypadku dializy otrzewnowej, najczęstszymi powikłaniami są infekcje, w tym zapalenie otrzewnej lub infekcje w miejscu wprowadzenia cewnika. Mogą również wystąpić powikłania nieinfekcyjne, takie jak przepukliny czy wycieki płynu dializacyjnego. Ważne jest, aby pacjenci byli świadomi potencjalnych ryzyk i ściśle współpracowali z personelem medycznym w celu minimalizacji tych zagrożeń.

Dializa a codzienne życie pacjenta

Jak przebiega dializa?

Przebieg dializy jest ściśle związany z jej rodzajem. W przypadku hemodializy, pacjent udaje się do ośrodka dializ zazwyczaj trzy razy w tygodniu. Przed rozpoczęciem zabiegu lekarz lub pielęgniarka dokonuje oceny stanu pacjenta, sprawdza ciśnienie krwi i wagę. Następnie zakładany jest dostęp naczyniowy – najczęściej poprzez przetokę tętniczo-żylną, która jest przygotowywana z wyprzedzeniem. Sam zabieg polega na podłączeniu pacjenta do aparatury dializacyjnej. Krew jest pobierana z przetoki, przepływa przez dializator, gdzie jest oczyszczana, a następnie wraca do organizmu. Sesja hemodializy trwa zazwyczaj od 3 do 6 godzin. Sam zabieg dializy nie jest bolesny, choć moment założenia przetoki lub cewnika może wiązać się z dyskomfortem. Po zakończeniu dializy pacjent może odczuwać pewne zmiany, takie jak wahania ciśnienia krwi, kurcze mięśni, bóle głowy czy nudności, które zazwyczaj są łagodne i przemijające.

Dializa nerek – klucz do zdrowia

Dializa, choć jest leczeniem zastępczym, stanowi klucz do utrzymania zdrowia i jakości życia dla osób zmagających się z niewydolnością nerek. W większości przypadków przewlekła niewydolność nerek wymaga dializ do końca życia, chyba że dojdzie do przeszczepienia nerki, które jest jedyną metodą przywracającą pacjentowi w pełni funkcjonalne nerki. Przewidywana długość życia na dializie jest zróżnicowana i zależy od wielu czynników, w tym chorób towarzyszących, wieku pacjenta oraz jego dyscypliny w przestrzeganiu zaleceń lekarskich. Jednak dzięki nowoczesnym metodom leczenia i stałej opiece medycznej, wielu pacjentów dializowanych może cieszyć się życiem przez wiele lat. Co ważne, dializoterapia jest w Polsce finansowana przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ), co oznacza brak dodatkowych kosztów dla pacjentów. NFZ pokrywa również koszty transportu pacjentów na hemodializę, co znacząco ułatwia dostęp do leczenia.